जन्माष्टमी : माहिती, इतिहास, महत्त्व आणि साजरा करण्याची पद्धत
लेखक: आपले नाव | दिनांक: २८ मे २०२५
जन्माष्टमी हा हिंदू धर्मातील एक अत्यंत महत्त्वाचा आणि पवित्र सण आहे. हा सण भगवान श्रीकृष्णाचा जन्मदिवस म्हणून साजरा केला जातो. हिंदू पंचांगानुसार, भाद्रपद महिन्यातील कृष्ण पक्षातील अष्टमी तिथीला, मध्यरात्री श्रीकृष्णाचा जन्म झाला होता. त्यानिमित्ताने भारतभर आणि जगभरात जन्माष्टमी मोठ्या भक्तिभावाने साजरी केली जाते.
जन्माष्टमीचा इतिहास
पुराणानुसार, कंस नावाचा राक्षसी राजा मथुरेवर राज्य करत होता. त्याच्या बहिणीचे म्हणजे देवकीचे आठवे अपत्य त्याचा विनाश करील, असा आकाशवाणीने कंसाला इशारा दिला. त्यामुळे कंसाने देवकी आणि तिचा पती वसुदेव यांना कैदेत टाकले आणि त्यांच्या सात अपत्यांचा वध केला.
आठव्या अपत्याचा जन्म मध्यरात्री कारागृहात झाला, आणि तो म्हणजेच श्रीकृष्ण. वसुदेवाने त्या रात्री बालकृष्णाला गोकुळात नंद-यशोदा यांच्या घरी पोहोचवून आला. तेथून पुढे कृष्णाने लीलाच करत कंसाचा नाश केला आणि धर्माचा विजय घडवला.
धार्मिक महत्त्व
श्रीकृष्णाला धर्माचा रक्षक, अधर्माचा नाश करणारा आणि भक्तांचा तारणहार मानले जाते. भगवद्गीता हे त्याचे ज्ञान अजरामर आहे. जन्माष्टमीला कृष्णभक्त उपवास करतात, रात्रभर जागरण व भजन करतात. मध्यरात्री १२ वाजता श्रीकृष्ण जन्मोत्सव साजरा होतो.
साजरा करण्याची पद्धत
जन्माष्टमीच्या दिवशी लोक घरोघरी श्रीकृष्णाची मूर्ती पूजनासाठी आणतात. पूजनासाठी फुले, तुळशीपत्र, दूध, लोणी, मध, साखर आणि फळे अर्पण केली जातात. अनेक भक्त पूर्ण दिवस उपवास करतात. रात्रभर भजन, किर्तन, कृष्णलीला, आणि झांकींचे आयोजन केले जाते.
मध्यरात्री १२ वाजता कृष्णजन्म सोहळा साजरा केला जातो, त्यावेळी मंदिरांमध्ये आणि घरी गोड पदार्थांचा नैवेद्य दाखवून आरती केली जाते.
दहीहंडीचा उत्सव
जन्माष्टमीनंतर दुसऱ्या दिवशी गोविंदा पथकांद्वारे दहीहंडी फोडण्याचा उत्सव साजरा केला जातो. श्रीकृष्णाच्या बाललीलांचा आनंद घेण्यासाठी गोविंदा मंडळी उंच हंडी फोडतात. दही, लोणी, तूप, साखर या गोष्टी हंडीत भरून उंच लटकवल्या जातात. गोविंदा पथके पिरमिडसारखे थर लावून हंडी फोडण्याचा प्रयत्न करतात. याला प्रेक्षकांनी मोठा प्रतिसाद दिला जातो.
सामाजिक आणि सांस्कृतिक महत्त्व
जन्माष्टमीच्या निमित्ताने समाजात एकोपा, भक्तिभाव आणि सदाचाराचे संदेश दिले जातात. अनेक ठिकाणी पथनाट्य, कीर्तन, भजन, आणि सामाजिक उपक्रमांचे आयोजन केले जाते. दहीहंडीच्या कार्यक्रमामुळे सामाजिक सलोखा आणि सहकार्य भावना वाढीस लागते.
निष्कर्ष
जन्माष्टमी हा श्रद्धा, भक्ती आणि सांस्कृतिक परंपरेचा संगम आहे. हा सण धर्म आणि संस्कृती जपणारा, तसेच सदाचाराचा प्रचार करणारा आहे. श्रीकृष्णाच्या लीलांचा स्मरण करताना समाजात सत्य, प्रेम, करुणा आणि बंधुभाव यांचा संदेश दिला जातो.